Deze week hoorde ik in het nieuws over de plannen van onze regering om gascentrales als vervanging voor kerncentrales te ondersteunen, en ze desnoods zelf te bouwen. Ik was nog nooit bewust met de problematiek bezig geweest en vroeg mij spontaan af waarom we CO2 uitstotende gascentrales gaan bouwen om CO2 neutrale kerncentrales te vervangen. Zo omschreef ik het in een Facebook post:

"Hoe zijn gascentrales, dus fossiele brandstof opstoken, een verbetering tegenover kerncentrales die noch fijn stof noch co2 uitstoten? OK er is een risico maar dat wordt tamelijk goed beheerd, en dat kernafval is niet echt praktisch. Maar die CO2 wordt wel onmiddellijk in de lucht geduwd.”

Altijd een beetje gevaarlijk, zo iets lanceren op sociale media, en ik wist uit welke hoek ik zeker reactie kon verwachten. Maar het is een discussie waard en ik heb best wel wat slimme connecties op Facebook, dus lanceerde ik de vraag. Zoals verwacht ontspon er zich een discussie en die was opvallend beschaafd en geïnformeerd. Meer nog, ik denk dat ik de problematiek nu begrijp en heb mij ook een opinie gevormd over hernieuwbare energie versus kernenergie en versus niet al te vuile gascentrales. Ik probeer hieronder de problematiek bevattelijk samen te vatten, de opinies getrouw weer te geven, mogelijke oplossingen in kaart te brengen en tenslotte mijn eigen voorkeur te verdedigen.

Het probleem

Zo goed als iedereen in de discussie is het er over eens dat we op lange termijn niet verder kunnen met oude energiebronnen zoals bruinkool, kolen en olie. Niet in België en niet in de rest van de wereld. Daarom zijn we wereldwijd bezig met het aanleggen van vooral windmolen parken en installeren we massaal zonnepanelen. Probleem is dat zon enkel overdag schijnt en dan nog niet eens elke dag, en het waait ook niet voortdurend. Als we willen inzetten op zon en wind, dan moet er tegelijk een oplossing zijn voor de dalmomenten in productie. En dat is waar die gascentrales voor moeten dienen. Die stoten dan wel CO2 uit, maar zijn een pak minder vervuilend dan andere fossiele brandstoffen, ja zelfs beter dan biomassa centrales. Dus daar is wel iets voor te zeggen.

Batterijen en het opslaan van overcapaciteit

Een alternatief voor gascentrales zijn batterijen om energie op te slaan als de zon schijnt en als het veel waait. Maar die technologie staat alle Tesla’s ten spijt nog in zijn kinderschoenen. Daar kunnen we op termijn wel iets van verwachten, maar op korte termijn zijn mega-batterijen geen optie op industrieel niveau. De volgende stap die wat soelaas kan brengen is het opslaan van energie in waterstof om die dan later terug om te zetten in elektriciteit. Mooi, maar ook daar is nog een weg te gaan. Over een paar jaar kunnen we dus wat beter energie opslaan op grote schaal, vandaag nog niet.

Daar komt bij dat om energie op te slaan je er eerst te veel moet hebben. Wie thuis zonnepanelen heeft weet dat er in de zomer overdag te veel stroom is en we steken die dan terug op het net. Maar je moet al een behoorlijk groot dak hebben om je volledige elektriciteitsbehoefte zelf te produceren over de periode van een jaar. Als je ook nog een elektrische wagen hebt of met elektriciteit verwarmt, dan kan je het sowieso vergeten met de 10kWp die je maximaal mag produceren. Dat probleem stelt zich ook op macro-niveau. Om één kerncentrale te vervangen heb je 600 gigantische windmolens (lees: 250 meter hoog) nodig. Met andere woorden, er is te weinig plaats in België om voldoende capaciteit aan hernieuwbare energiebronnen aan te leggen. Dus, we leggen zo veel aan als we kunnen en vullen de gaten op met tamelijk propere gascentrales. Een compromis à la Belge maar in elk geval beter dan de Duitsers die terug begonnen zijn met steenkool en bruinkool.

Kernenergie

Een aantal mensen in de discussie zeggen: Waarom prutsen met zon en wind, dat zijn onbetrouwbare energiebronnen en die leveren eigenlijk weinig op. En zonnepalen zijn in productie, en straks in afbraak, allesbehalve milieuvriendelijk. Dat terwijl we een perfect schone oplossing hebben: kernenergie.

Hoezo perfect schoon? En wat met het kernafval? Het lezen en bekijken van alle comments, en de artikels en video’s (links hieronder) bevestigt mijn initieel idee: kernafval wordt vandaag (vroeger niet) op een professionele en veilige manier opgeslagen, en het is nog niet eens zo veel ook (ongeveer een kubieke meter per centrale per jaar). Dat we dat niet ten eeuwigen dage kunnen blijven doen kan ik volgen, maar nog een paar decennia is niet echt een groot probleem als je het mij vraagt.

Maar dat is toch gevaarlijk, zo’n kerncentrale! Hier komen ratio en emotie elkaar het hardst tegen. Zo’n bunker waarin atomen gesplitst worden en waar dan onzichtbare straling vanaf komt, dat is niet plezant. De meeste mensen zijn ook geen kernfysicus, dus het is logisch dat men daar schrik voor heeft. Onzichtbaar en ongrijpbaar gas vinden we allemaal ook gevaarlijker dan een emmer diesel. Maar wie er de cijfers op naslaat moet toegeven dat er eigenlijk geen bewijs is dat kerncentrales gevaarlijk zijn. Tsjernobyl was een totaal verouderde centrale, zo bestaan er nergens nog, en het aantal doden is bij die ramp en de decennia erna relatief beperkt. Elke dode is er natuurlijk één te veel, maar er vallen veel meer doden bij het ontginnen van kolen of olie, en zelfs meer bij het installeren van windmolens en zonnepanelen. Alleen vallen die niet allemaal bij één event en valt dat dus minder op. Het geval Fukushima is nog veel duidelijker. De aardbeving die aan de oorzaak lag van het kernongeval daar veroorzaakte 19000 doden, in de centrale is één dode gevallen (de man die de straling ging meten is achteraf aan longkanker gestorven, waarschijnlijk mede veroorzaakt door de straling). Dus, het voelt gevaarlijk aan die kernenergie, maar is het eigenlijk niet.

Kernenergie dus! Of toch niet?

Zo’n kerncentrale is een echte energiemachine die nooit stopt tenzij je ze bewust stil legt. En we weten ondertussen dat dat een complexe procedure is. Telkens er een centrale wordt afgeschakeld is dat nationaal nieuws. Het grote voordeel is dat die centrales voor een continue ‘base load’ zorgen. Een nooit aflatende bron van veel stroom. Tegelijk betekent dat dat een kerncentrale geen goede manier is om pieken en dalen op te vangen. Dus als je kiest voor zon en wind als energiebron, dan levert kernenergie geen flexibele aanvulling.

Een ander argument tegen kernenergie is dat er zich wereldwijd een trend aftekent bij energiebedrijven om te kiezen voor flexibiliteit. Dat lijkt mij ook een verstandig principe. Wil je overleven op lange termijn en als onderneming klaar zijn voor alle niet te voorziene evoluties, dan is een flexibele energieproductie beter dan eentje die je moeilijk kan bijsturen.

Oplossingen

Op basis van het bovenstaande tekenen zich twee scenario’s af:

Stop met zon en wind te subsidiëren tot we een deftige oplossing hebben die én ecologisch is, én die we in België kunnen toepassen voor de volledige energienood. Dat beetje kernafval is het minste van alle kwaad, en we moeten ons maar over de ongegronde angst voor nucleair zetten. Meer nog, laat ons een extra kerncentrale bouwen die dan meteen ook nog beter, veiliger, properder, etc. is.
Vergeet kernenergie, want wij zijn groen en nucleair heeft een fout imago. Ga voluit voor hernieuwbare bronnen en vul aan met gascentrales die tamelijk proper zijn. En zodra het kan schakelen we alle kerncentrales af. Dat we ondertussen meer CO2 uitstoten, dat nemen we erbij.

Je merkt het al, als ik tussen deze twee moet kiezen dan gaat mijn voorkeur naar het eerste scenario. Maar dan wel samen met serieuze investeringen in onderzoek naar het effectief gebruik van hernieuwbare energiebronnen. Helemaal gelukkig ben ik niet met die keuze, en ik ben ervan overtuigd dat er nog een derde weg is. Daarover meer aan het einde van dit verhaal.

Follow the money

Voor ik tot mijn eindconclusie kom nog even dit. Het ganse energie debat wordt ook nog eens doorspekt met economische en politieke belangen. Landen die rijk worden van de verkoop van energie certificaten die ons dan het gevoel moeten geven dat we zogezegd groene stroom kopen … Buitenlandse energiebedrijven die de kerncentrales in ons land gebruiken als melkkoe … Politici die kiezen voor eigenbelang en persoonlijk of electoraal willen profiteren van de focus op hernieuwbare energie en het algemeen belang links laten liggen … Het heeft allemaal zijn invloed op het energiedebat. Ik neem daar nota van, maar neem dat niet mee in mijn conclusies. Het is al ingewikkeld genoeg, en tegelijk weiger ik mijn opinie te laten afhangen van dat soort nutteloze stoorzenders. We moeten streven naar wat het beste is, punt!

Decentralisatie

Maar het kan dus nog slimmer. Waarom zouden we energie productie en opslag blijven zien als het privilege van een paar multinationals en overheden? Digitale communicatie en de steeds slimmere verwerking van data bieden nieuwe mogelijkheden om decentrale productie en opslag van energie het nieuwe normaal te maken. Dat begint met een slim electriciteitsnet, of op z’n minst eentje dat gebouwd is om om te gaan met decentrale productie. En als ik zien hoe groot het aandeel van de netbeheerders in mijn energiefactuur is, dan is daar genoeg geld om die omslag zonder subsidies te doen. De andere onderdelen van deze oplossing liggen wat verder van ons weg. Er wordt wel al een beetje decentraal geproduceerd met zonnepanelen, maar dat is nog maar een begin. Alle limieten moeten eraf, en we moeten voluit inzetten op het uitbouwen van kleinschalige maar efficiënte elektriciteitsproductie (zon, wind, water, getijden, geothermie, etc) en op het slim lokaal opslaan van energie. Vooral in dat laatste zie ik knappe, innovatieve ideeën opduiken. Een startup in de UK slaat bijvoorbeeld een teveel aan energie op in je warmwater boiler. Die wordt gewoon slim gemanaged zodat je voorraad warm water groter wordt als er veel energie is, en kleiner als er weinig is. Of wat te denken van een warmtepomp gecombineerd met een ijsbuffer in de vorm van een ondergronds ijsreservoir.

Op zich is dit geen volledige oplossing voor probleem waarmee we gestart zijn. Het is wel een visie waar we naartoe moeten streven als je het mij vraagt. Slimme communicatie en data technologie die de volledige energie voorziening omdraait. Dat zal niet voor morgen zijn, maar laat ons van het probleem dat we hebben in ons klein landje (weinig mogelijkheden voor hernieuwbare energie) een opportuniteit maken om volop in te zetten op het ontwikkelen van radicaal nieuwe concepten. En ondertussen zou ik geen gascentrales neerpoten maar inzetten op goed onderhoud van de bestaande kerncentrales en de bouw van minstens één nieuwe centrale. Op die manier kunnen we het komende decennium al switchen naar een CO2-vrije energievoorziening en de kanteling naar nieuw model inzetten.